KΑΜΠΑΝΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ☹ H χρήση του όρου γονεϊκή αποξένωση σε δικαστικές υποθέσεις για την επιμέλεια θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την ασφάλεια των παιδιών.
☞ H θεωρία της γονεϊκής αποξένωσης (PA) και το σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης (PAS) απαντώνται συνήθως σε νομικό πλαίσιο, σε δικαστικές υποθέσεις για την επιμέλεια των παιδιών,όταν υπάρχουν καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία ή/και σεξουαλική κακοποίηση. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο γονέας που κατηγορείται για κακοποίηση επικαλείται γονεϊκή αποξένωση με στόχο να αντικρούσει τους ισχυρισμούς του ασφαλούς γονέα.
O Ασφαλής Γονέας επιδιώκει να διασφαλίσει το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού περιορίζοντας την επικοινωνία του με τον φερόμενο ως κακοποιητή, ο οποίος διεκδικεί περισσότερη επικοινωνία ή ακόμα και την αποκλειστική επιμέλεια (μτφ. Protective / Safe Parent).
☞ Είναι δύσκολο να δοθεί ένας σαφής ορισμός για την γονεϊκή αποξέωση, καθώς, από την πρώτη της εμφάνιση ως σύνδρομο, το 1980 με τον Richard Gardner, έως σήμερα, ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται στη βιβλιογραφία μετασχηματίζεται διαρκώς. Εν τούτοις, ένας πολύ ευρύς ορισμός που είναι κοινός στη βιβλιογραφία, είναι ότι η γονεϊκή αποξένωση συμβαίνει όταν ένα παιδί απορρίπτει έναν γονέα και αντιστέκεται στην επαφή μαζί του χωρίς εύλογη αιτία.
☞ Η διατύπωση "χωρίς εύλογη αιτία" είναι κρίσιμη για να κατανοήσουμε τη θεωρία της γονεϊκής αποξένωσης, καθώς και την ευρεία αντιπαράθεση που έχει δημιουργηθεί σχετικά με την ηθική και επιστημονική εγκυρότητα της. Στις δικαστικές υποθέσεις για την επιμέλεια υπάρχουν συνήθως μαρτυρίες, τόσο του παιδιού όσο και του ασφαλούς γονέα, για ένα ευρύ φάσμα κακοποιητικών συμπεριφορών, που εξηγούν την αποφευκτική συμπεριφορά του παιδιού απέναντι στον μη προτιμώμενο γονέα. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να είναι ενδοοικογενειακή βία, είτε μπροστά στο παιδί είτε με αποδέκτη το παιδί, σεξουαλική κακοποίηση, αδιαφορία, παραμέληση, ύπαρξη ενός νέου συντρόφου με τον οποίο το παιδί έχει συγκρουσιακή σχέση κ.α.
☞ Στη θεωρία της γονεϊκής αποξένωσης αυτές οι συνθήκες δεν υπολογίζονται ως "εύλογη αιτία" για την αποφευκτική συμπεριφορά του παιδιού. Αυτή η παράδοξη απροθυμία να ληφθεί σοβαρά υπόψη η εμπειρία του παιδιού εξηγείται εάν εξετάσουμε τις ιδέες που βρίσκονται στα θεμέλια της θεωρίας της γονεϊκής αποξένωσης. Η πρώτη είναι η αυθαίρετη πεποίθηση ότι οι περισσότερες καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία ή σεξουαλική κακοποίηση είναι ψευδείς.
☞ Με δεδομένη την εγγενή στη θεωρία δυσπιστία ως προς τις καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία, ο φόβος και η αποφευκτική συμπεριφορά του παιδιού απέναντι στον έναν γονέα εξηγούνται ως προϊόν υποβολής, δηλαδή ενός αόριστου συνόλου συμπεριφορών του προτιμώμενου γονέα. Σε άλλες διατυπώσεις, ανάλογα με τον βαθμό της ευθύνης που αποδίδουν στο ίδιο το παιδί, οι υποστηρικτές της θεωρίας της γονεϊκής αποξένωσης κάνουν λόγο για "πλύση εγκεφάλου" ή για παθολογική ευθυγράμμιση του παιδιού με τον προτιμώμενο γονέα.
☞ Ο τρόπος με τον οποίο περιγράφεται η αποφευκτική συμπεριφορά του παιδιού στον ορισμό της γονεϊκής αποξένωσης, όπου το παιδί "απορρίπτει" τον γονέα ή "αντιστέκεται" στην επαφή μαζί του είναι, επίσης, ενδεικτικός για το πώς η θεωρία αντιμετωπίζει τα παιδιά.
Παθολογική ευθυγράμμιση με τον γονέα που έχει την επιμέλεια (η ευθύνη αποδίδεται και στον γονέα αλλά και στο παιδί). Φόβος για τις αντιδράσεις του γονέα που έχει την επιμέλεια (η ευθύνη αποδίδεται στον γονέα).
H πεποίθηση ότι οι περισσότερες καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία και σεξουαλική παρενόχληση είναι ψευδείς είναι εσφαλμένη και επικίνδυνη για την ασφάλεια των παιδιών. Υπάρχει πληθώρα εμπειρικών μελετών που εξετάζουν τον μύθο των ψευδών καταγγελιών.
"Στις ΗΠΑ, όπου η χρήση της γονεϊκής αποξένωσης στα Οικογενειακά Δικαστήρια είναι πολύ διαδεδομένη, από το 2010 έως το 2021 δολοφονήθηκαν 773 παιδιά από γονείς στους οποίους ανατέθηκε κοινή ή και αποκλειστική επιμέλεια, παρότι υπήρχαν εναντίον τους πολύ σοβαρές ενδείξεις για ενδοοικογενειακή βία."
"Κάθε χρόνο στις ΗΠΑ, κατά μέσο όρο 58.000 παιδιά αποστέλλονται στο σπίτι ενός κακοποιητικού γονέα από ένα Δικαστή Οικογενειακού Δικαστηρίου, o οποίος δεν λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις καταγγελίες του ασφαλούς γονέα για ενδοοικογενειακή βία."
☞ O όρος σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης (PAS, parental alienation syndrome), είναι επινόηση του Richard Gardner, αμερικάνου ψυχολόγου (1931-2013).
☞ O Gardner, ο οποίος αυτοκτόνησε, εργαζόταν ως ειδικός μάρτυρας σε δικαστικές υποθέσεις για τη γονική μέριμνα, εκπροσωπώντας πατέρες οι οποίοι είχαν κατηγορηθεί για σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών τους. Ο Gardner διακατέχονταν από μια ασυνήθιστη εμμονή με την σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών.
☞ O Gardner πίστευε ότι η σεξουαλική έλξη ανάμεσα σε ενήλικες και παιδιά ήταν μια φυσιολογική κατάσταση και ότι οι σύγχρονες κοινωνίες δαιμονοποιούν αναίτια τον παιδοβιασμό. Επινόησε την έννοια του Συνδρόμου Γονεϊκής Αποξένωσης προκειμένου να βοηθήσει τους πατέρες που κατηγορούνταν για σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών τους ώστε να αποφύγουν την καταδίκη. Χρησιμοποιούσε την έννοια του Συνδρόμου Γονεϊκής Αποξένωσης με στόχο να διαψευσθούν οι καταγγελίες της μητέρας για κακοποίηση.
☞ O Gardner ισχυριζόταν ότι όλες σχεδόν οι καταγγελίες για παιδική κακοποίηση ήταν ψευδείς και ότι οφείλονταν σε πλύση εγκεφάλου που έκαναν οι μητέρες για να στρέψουν τα παιδιά κατά του πατέρα. Η ακραία λύση που πρότεινε ήταν να απομακρύνονται τα παιδιά από τον ασφαλή γονέα και να μένουν με τον "αποξενωμένο" γονέα (και κακοποιητή) για να αλλάξει η στάση τους προς αυτόν.
☞ Στις ΗΠΑ οι θεωρίες του Gardner δεν θεωρήθηκαν ποτέ επιστημονικά αξιόπιστες από την ακαδημαϊκή κοινότητα και τις έγκριτες ενώσεις Ψυχολόγων και Ψυχιάτρων. Η Ένωση Δικαστών και Εισαγγελέων είχε κάνει συστάσεις να μην γίνονται αποδεκτές σε δικαστικές υποθέσεις μαρτυρίες που επικαλούνται το Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης, επισημαίνοντας τον κίνδυνο που αυτή η πρακτική εγκυμονεί για το βέλτιστο συμφέρον των παιδιών, καθώς από τη στιγμή που εισχωρεί στη δικαστική αίθουσα ο όρος Γονεϊκή Αποξένωση δεν αντιμετωπίζονται με τη δέουσα προσοχή οι καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία.
ABSTRACT “Parental alienation syndrome” (PAS) is a phrase first coined by Dr. Richard Gardner. Since its inception several scholars have reviewed and criticized this construct, and it has never been accepted by the scientific community as a legitimate scientific construct, as a syndrome or as a mental disorder. Despite its general rejection as unscientific, the construct of PAS at times continues to be used in legal settings as if it has an adequate foundation within science, clinical, or forensic practice. This commentary briefly reviews past critiques of PAS and describes several additional problems that have occurred with the use of this construct.
☞ Παρότι οι θεωρίες του Gardner έχουν απαξιωθεί από την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα, κάποιοι δικηγόροι, εργαζόμενοι στον χώρο της ψυχικής υγείας και αυτοαποκαλούμενοι ειδικοί (με αμφισβητούμενη ηθική και επαγγελματική αξιοπιστία) γρήγορα εντόπισαν μια επαχθή επαγγελματική ευκαιρία στο Σύνδρομο Γονεϊκής Αποξένωσης.
☞ Με την υποστήριξη ομάδων για τα Δικαιώματα των Ανδρών (Μale Supremacist Groups) και θρησκευτικών φονταμενταλιστών που επιδιώκουν να διατηρηθεί η οικογένεια ως πεδίο απόλυτης ανδρικής κυριαρχίας, ανέπτυξαν μια νέα εκδοχή του Συνδρόμου Γονεϊκής Αποξένωσης — αφαιρώντας τη λέξη σύνδρομο — η οποία συμπεριλαμβάνει γενικά και αόριστα οποιαδήποτε συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί ότι αποκλείει τον έναν γονέα.
☞ Η ισχύς της Γονεϊκής Αποξένωσης εδράζεται στο ότι φαντάζει εύλογη σαν κατάσταση μετά τον χωρισμό, ειδικά για τον γονέα που δεν έχει την επιμέλεια. Υπάρχουν πολλά σενάρια στα οποία μπορεί να φαίνεται ότι ο ένας γονέας αποκλείει τον άλλον. Δύο έγκυροι επιστημονικοί όροι που περιγράφουν με μεγάλη λεπτομέρεια τις κακοποιητικές συμπεριφορές που μπορεί να προκύψουν πριν και μετά τον χωρισμό είναι ο Εξαναγκαστικός Έλεγχος (Coercive Control) και η Ενδοοικογενειακή Βία που συνεχίζεται μετά τον χωρισμό (Post-Separation Abuse).
☞ Επί της ουσίας η Γονεϊκή Αποξένωση δεν αποτελεί παρά μια στρατηγική αντεπίθεσης με την οποία προκαλείται σκόπιμα σύγχυση στις δικαστικές υποθέσεις για την επιμέλεια. Σύγχυση που εκμεταλλεύεται την — φυσικοποιημένη εντός της πατριαρχίας — καχυποψία με την οποία αντιμετωπίζονται όλες οι γυναίκες.
☞ Στόχος της Γονεϊκής Αποξένωσης είναι να φανεί πώς οι κακοποιητικοί πατέρες είναι τα θύματα και οι ασφαλείς / προστατευτικές μητέρες οι κακόβουλοι θύτες. Παρότι οι υποστηρικτές της Γονεϊκής Αποξένωσης χρησιμοποιούν ουδέτερη γλώσσα ως προς τo φύλο, υπάρχουν εμπειρικές μελέτες που αποδεικνύουν πώς οι συνέπειες από τη χρήση της στις δικαστικές υποθέσεις έχουν ξεκάθαρα έμφυλη διάσταση.
☞ Εξαιτίας της επιτυχίας της ως νομικού εργαλείου για την επιβράβευση κακοποιητικών ανδρών, η επαχθής και επικερδής αγορά γύρω από την Γονεϊκή Αποξένωση ολοένα επεκτείνεται. Υπάρχουν πολλά δικηγορικά γραφεία που προσφέρουν πλέον υπηρεσίες για "αποξενωμένους" γονείς. Εμφανίζονται ολοένα περισσότεροι ψυχοθεραπευτές που ισχυρίζονται ότι ειδικεύονται στην Γονεϊκή Αποξένωση. Πολλοί αυτοαποκαλούμενοι "ειδικοί" — χωρίς τυπικά προσόντα — επιχειρούν να ασκήσουν επιρροή στους νομοθέτες σε παγκόσμιο επίπεδο (Κ, Τ και σία).
☞ [Warshak family bridges], [Malta training school for parental alienation experts].
☞ Δεν είναι, ωστόσο, ο επαγγελματικός καιροσκοπισμός και ο συστημικός μισογυνισμός οι μόνοι παράγοντες που ωθούν την ανάπτυξη της "βιομηχανίας" της Γονεϊκής Αποξένωσης. Είναι και η στερεοτυπική αντίληψη[1] ότι τα παιδιά χρειάζονται απαραιτήτως την παρουσία και των δύο γονέων, και των δύο φύλων, για την ομαλή τους ανάπτυξη και, κυρίως, ότι το "δικαίωμα σε δύο γονείς" υπερέχει του δικαιώματος — αλλά και της υποχρέωσης — της προστασίας του παιδιού από την κακοποίηση [2]. Μία υποχρέωση η οποία έχει επικυρωθεί με διακρατικές συμφωνίες και Διεθνείς Συμβάσεις για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού.
☞ Από τη στιγμή που παρεισφρύει αυτή η στρεβλή ιεράρχηση των δικαιωμάτων του παιδιού στην δικαστική αίθουσα, οποιαδήποτε προσπάθεια της μητέρας να προστατεύσει τα παιδιά της από έναν κακοποιητικό πατέρα στιγματίζεται ως πράξη αποξένωσης. Δεν θεωρείται πλέον ως βασική υποχρέωση της μητέρας η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού αλλά το να διευκολύνει την επικοινωνία του παιδιού με τον πατέρα, ανεξάρτητα από το εάν ο τελευταίος έχει κακοποιητική συμπεριφορά.
☞ Το πιο ανησυχητικό είναι ότι έχει διαφανεί στην πράξη πώς η επιρροή της επικερδούς "βιομηχανίας" της Γονεϊκής Αποξένωσης είναι πολύ ισχυρή στις δικαστικές υποθέσεις για τη γονική μέριμνα. Ισχυρή στον βαθμό που επισκιάζει τις πολυάριθμες ακαδημαϊκές έρευνες που επισημαίνουν ότι η Γονεϊκή Αποξένωση υπονομεύει τα παιδοκεντρικά θεμέλια του Οικογενειακού Δικαίου και παραβιάζει τις Διεθνείς Συμβάσεις για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού.
☞ Στη Μεγάλη Βρεττανία, όπου η Γονεϊκή Αποξένωση αφαιρέθηκε από τις επίσημες οδηγίες για τον Νόμο περί ενδοοικογενειακής βίας το 2021, το Υπουργείο Δικαιοσύνης δημοσίευσε μια επίσημη αναφορά που εκθέτει τους κινδύνους για την ασφάλεια των παιδιών από την εκτεταμένη χρήση του ιδεολογήματος της Γονεϊκής Αποξένωσης στα Οικογενεικά Δικαστήρια. Η θεσμική πεποίθηση ότι η βία που ασκεί ο πατέρας είτε στο παιδί, είτε παρουσία του παιδιού, είναι λιγότερο επιζήμια από την διακοπή της επικοινωνίας με τον κακοποιητή πατέρα, καθιστά αδύνατη την προσπάθεια των γυναικών να προστατεύσουν τα παιδιά τους από άνδρες που γνωρίζουν πολύ καλά πως είναι επικίνδυνοι.